گروه بین‌الملل مشرق- مجله آمریکایی "نشنال اینترست" طی مقاله‌ای با عنوان "ارزیابی ترکیه درباره دخالت در سوریه" به قلم "جاشوا واکر" مشاور ارشد سابق در وزارت خارجه آمریکا، و "اندرو بوون" مدیر مطالعات خاورمیانه در "مرکز منافع ملی" به توضیح مواضع بعضاً ضد و نقیض مقامات ترکیه درباره احتمال و زمان‌بندی دخالت در سوریه پرداخته است.

ارزیابی ترکیه درباره دخالت در سوریه

با وجود گزارش های رسانه ای مبنی بر اینکه ترکیه یک مداخله تمام عیار را در سوریه برنامه ریزی کرده است، داوود اوغلو، نخست وزیر ترکیه، بارها تلاش کرده تا این شایعات را رد کند و اخیراً اظهار کرد: "هیچکس نباید انتظار داشته باشد ترکیه فردا یا در آینده نزدیک وارد سوریه شود. این یک گمانه زنی است."

بعد از میزبانی اخیر هیئت ارشد آمریکایی در آنکارا برای بحث در مورد وضعیت سوریه و تلاش های مشترک برای مبارزه علیه داعش، ظاهرا بسیاری از ناظران به این گفته نخست وزیر باور دارند. البته، تنها شخص واقعی که باید به اظهاراتش توجه شود، رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه و حامی سیاسی داوود اوغلو است.

ترکیه اخیرا تجهیزات موشکی و توپخانه ای و همچنین نیروهای بیشتری را در مرز سوریه مستقر کرده است و درست در زمانیکه هنوز یک دولت منتخب روی کار نیامده است، رئیس جمهور اردوغان خواستار برگزاری جلسه بی سابقه شورای امنیت ملی شد. علاوه بر این، فرمانده نیروهای مسلح خواستار برگزاری جلسه ای در آخر هفته شد تا در مورد مداخله پیشنهادی یعنی ایجاد یک منطقه حائل در شمال سوریه بحث شود. صحبت در مورد این مداخله، درست در زمانی انجام شد که واشنگتن توجه اش را به شکست داعش از طریق همکاری نزدیک با شرکای موثری نظیر نیروهای کُرد و متحدان منطقه ای در سوریه معطوف ساخته است.

درحالیکه شبه نظامیان تحت حمایت عربستان سعودی، ترکیه و قطر مواضع باقیمانده حکومت اسد را در شهر حلب محاصره کرده اند، هنوز دارای یک ساختار فرماندهی واحد نیستند و هنوز در مورد اینکه سوریه بعد از سرنگونی اسد به چه شکل خواهد بود، اتفاق نظر کمی وجود دارد. کلید هرگونه محاسبه منطقه ای آتی در سوریه، درک استدلال و طرز فکر اردوغان است که ظاهرا مصمم است رهبری ترکیه در منطقه را به اثبات برساند و همچنین می تواند با قدرت، تمام تحولات آتی را نابود کند.

دعوت اخیر اردوغان از شورای امنیت ملی در آنکارا برای بحث در مورد یک اقدام احتمالی، واقعی تر از هیاهوی صرفا لفظی است. درحال حاضر، آنکارا 54 هزار نیروی خود را در مرز سوریه مستقر کرده است و به اعزام 400 خودروی زرهی دیگر به مرز برای یک حمله احتمالی می اندیشد. ظاهرا قصد رئیس جمهور از افزایش مداخله نظامی تحت الشعاع ملاحظات سیاسی داخلی وی و این ارزیابی اش قرار دارد که وضعیت مرز جنوبی ترکیه رو به ناپایداری و بی ثباتی است. اردوغان از آزادی عمل محدودی برای اتخاذ چنین اقدام قاطعی برخوردار است، آن هم پیش از تشکیل دولت ائتلافی جدید زیر نظر داوود اوغلو که ممکن است استقلال فعلی اش را برای تصمیم گیری در سیاست خارجی و دفاعی محدود سازد.

تغییر ارزیابی اردوغان از وضعیت خطر، تحت تاثیر سه درجه تهدید از سوی سوریه قرار دارد. از دید اردوغان، "بشار اسد" و "کردها" فوری ترین تهدید برای امنیت ملی ترکیه هستند (و داعش با فاصله زیادی از این دو، به عنوان سومین تهدید تلقی می شود). واشنگتن با این ارزیابی و طرز فکر اردوغان مخالف است و تلاش می کند تا آنکارا را متقاعد سازد با برقراری صلح با نیروهای کُرد، به عنوان موثرترین شرکای آمریکا در مبارزه علیه داعش، توجه خود را به هدف شکست دادن داعش معطوف سازد.

واشنگتن تلاش می‌کند ترکیه را به مبارزه با داعش متقاعد کند

هیأت ارشد آمریکایی که به تازگی به آنکارا سفر کرده و همچنین گفتگوهای در حال انجام، ظاهرا نتوانسته اند طرز فکر اردوغان را تغییر داده و وی را متقاعد سازند که بسیاری از گروه های اسلام گرا در شمال سوریه، دلسوز ترکیه غالبا سنی و بهترین شرکای احتمالی وی برای سرنگونی اسد نیستند.

جدیدترین حملات تروریستی در کوبانی که باعث شده کردها مجددا آنکارا را به نادیده گرفتن فعالیت های داعش متهم کنند و همچنین دستاوردهای انتخاباتی حزب دموکراتیک مردم در انتخابات 7 ژوئن، دشمنی میان اردوغان و کردها را تشدید کرده اند. با این دستاوردهای انتخاباتی که باعث شده اند صلاح الدین دمیرتاش، رهبر حزب دموکراتیک مردم، به دشمن جدید و بزرگ اردوغان تبدیل گردد، روند صلح کردها در ترکیه، که زمانی به موفقیتش امید بود، به پایان رسیده است.

برخلاف حزب های ملی گرا و سنتی مخالف که اختلافات ایدئولوژیک طولانی مدتی با حزب عدالت و توسعه دارند، حزب دموکراتیک مردم و بخصوص دمیرتاش خصومت شان با اردوغان را شخصی کرده اند. همچنین، ترس و واهمه های قدیمی از یک میهن و وطن کُردی که بخش هایی از آناتولی را در برمی گیرد به همراه حس انتقام‌جویی نخبگان سیاسی، ترکیه را فرا گرفته است.

روابط گرم گذشته اردوغان با مسعود بارزانی، رئیس دولت منطقه ای کردستان، خشم ناشی از پاسخ کم حرارت آنکارا به اولین حمله به کوبانی را در پاییز گذشته کمی فرونشاند، اما این رابطه، دیگر برای جلوگیری از تقسیمات واضح در ناسیونالیسم کُردی و ترکی درون کشور و منطقه کافی نبود.

در جهان بینی اردوغان و داوود اوغلو، عثمانی ها نشان دهنده عصر طلایی حکومت برای جهان اهل تسنن هستند که پذیرای کردها و عرب های سنی "بی کشور" مغرب شدند. تحولات اخیر در سوریه و عراق نگرانی ترک ها از جمعیت رو به رشد پناهندگان و تاثیر آن بر موضع سیاسی حزب عدالت و توسعه را در ترکیه افزایش داده است. حزب عدالت و توسعه (بویژه اردوغان) به جای اینکه قهرمانان کردها باشند، به عنوان سرکوب گر آنها بدنام شده اند.

اردوغان و حزب عدالت و توسعه به جای اینکه با سیاست ها و لفاظی های آینده‌نگرانه که چند سال پیش مدعی اش بودند به فرایند صلح کردها پاسخ دهند، مانند تمام دولت‌های ملی گرای پیشین در ترکیه به این موضوع واکنش نشان داده اند. اردوغان علنا دهه های غم انگیز و از دست رفته 1980 و 1990 را به ترک ها یادآور شده است که طی یک جنگ داخلی در ترکیه با حزب کارگران کردستان (که حزب اتحاد دموکراتیک سوریه شاخه ای از آن است)، بیش از 30 هزار نفر جان خود را از دست دادند.

ترکیه در دهه 1980 درگیر جنگ داخلی و کودتای نظامی شد

درحالیکه نخست وزیر داوود اوغلو علنا حمایت محتاطانه خود را از هرگونه اقدام نظامی اردوغان نشان داده است، اما نشانه هایی از اختلاف بین او و رئیس جمهور به چشم می خورد. اردوغان، به عنوان نخستین رئیس جمهور منتخب و محبوب ترکیه، سه سال دیگر به حکمرانی خود ادامه خواهد داد، درحالیکه نخست وزیر در یک وضعیت بی ثبات تر قرار دارد و نیاز دارد یک دولت ائتلافی تشکیل دهد که به احتمال زیاد، پیش از اتمام دوره اش سقوط خواهد کرد.

بسته به ماهیت دولت بعدی و شرکای ائتلافی داوود اوغلو، احتمالا قدرت واقعی اردوغان به عنوان رئیس جمهور محدودتر می گردد. علی رغم وعده های مکرر داوود اوغلو مبنی بر ابقای اردوغان در راس دولت جدید ترکیه، تمام شرکای بالقوه ائتلاف، به درجات مختلف، می خواهند رئیس جمهور به نقش تشریفاتی خود طبق قانون اساسی بازگردد نه اینکه قدرت غیررسمی و غیرعادی که از زمان انتخابش به عنوان رئیس جمهور اعمال کرده است را ادامه دهد.

با توجه به این که چند هفته تا تشکیل یک دولت ائتلافی جدید زمان باقیست، محدودیت فوری اردوغان برای اقدام نظامی، بیش‌تر عملیاتی است تا سیاسی. اردوغان در طول 13 سالی که در قدرت بوده است یک جنگ کوچک را با ارتش ترکیه (که قدرت سیاسی اش در دولت کاهش یافته) رقم زده است.

علی رغم کنترل غیر نظامی و شدید بر ارتش، در حال حاضر بی اعتمادی عمیقی بین ارتش و رئیس جمهور موج می زند. اردوغان برای اجرای یک عملیات پایدار و موفق به حمایت ارتش نیاز خواهد داشت. وی که از حمایت ارتش بی بهره است، تلاش می کند تا حس میهن پرستی را برای دفاع از وطن در برابر مشکلات در مرز و تهدید شدت یافته کردها برانگیزد.

رئیس جمهور ترکیه می داند که طبق بیشتر نظرسنجی های عمومی، اکثریت مردم ترکیه مخالف مداخله در سوریه هستند. با این حال، با توجه به دستاوردهای ارضی کردهای سوریه در شمال این کشور و این واقعیت که خود را به عنوان تنها نیروی مبارز موثر علیه داعش به اثبات رسانده اند و با توجه به توانمند شدن کردهای ترکیه در انتخابات اخیر، اردوغان تلاش می کند تا با برجسته سازی این ترس و واهمه، حمایت ملی گرایانه و توده گرایانه را میان نخبگان سیاسی و نظامی سکولار برای اقدام نظامی در سوریه برانگیزد.

با توجه به این که اردوغان موفق ترین سیاستمدار در طول تاریخ ترکیه از زمان آتاتورک بوده است و از یک استعداد عجیب برای برانگیختن احساسات ملی برخوردار است، ناظران نباید توانایی اردوغان را در استفاده از این حربه به عنوان فرصتی برای اتخاذ تصمیم مداخله در سوریه دست کم بگیرند. تا زمانیکه ترکیه در مذاکرات ائتلاف قرار داشته باشد، تمام چشم ها به اردوغان دوخته خواهد شد تا ببینند آیا اقدامات پیشگیرانه ای برای ایجاد یک منطقه حائل با هدف محدود کردن دستاوردهای کردها در شمال سوریه اتخاذ می کند یا خیر.

بسته به این که اردوغان چه اقدامی اتخاذ خواهد کرد، ضمن آنکه تمام دستاوردهای احتمالی را به اسم خود تمام خواهد کرد، احتمالا اقدامات وی به ائتلاف در حال ظهور دولت ترکیه تحمیل خواهد شد، به این خاطر که از مزیت بی نظیر پوشش رسانه ای وفادار و مسند زورگویی ریاست جمهوری برخوردار است.

توانایی اردوغان را در استفاده از احساسات مردمی برای اتخاذ تصمیم مداخله در سوریه دست کم نگیرید

درحالیکه خطر کوتاه مدت اتخاذ یک سیاست خارجه ماجراجویانه توسط اردوغان وجود دارد که هر دولت ائتلافی جدید در آنکارا ممکن است بخواهد به سرعت وارد آن شود، یک خطر مبنی بر بروز عواقب ناخواسته هم وجود دارد. یک حمله تروریستی در جنوب شرقی ترکیه یا حمله نظامی ترکیه به نیروهای کرد داخل سوریه می تواند بطور چشمگیری موقعیت را برای اردوغان تغییر دهد. در حال حاضر، رئیس جمهور مایل است یک ریسک محاسبه شده انجام دهد، اما افزایش تمام و کمال رابطه یا قطع آن با اربیل یا واشنگتن بعید به نظر می رسد.

هم اکنون، بسیج سازی و لفاظی داغ، محتمل ترین استراتژی به نظر می رسد. در دراز مدت، عواقب اقدامات وی در غیاب یک دولت جدید می تواند عملکرد وی را به عنوان رئیس جمهور در سه سال بعد و همچنین آینده و محبوبیت اش را در بلند مدت تحت الشعاع قرار دهد.